اشاره آشکار قرآن به پهن بودن زمین

    قرآن در مورد آسمان می‌گوید که پس از اینکه شب و روز آسمان را مشخص کردیم، اقدام به گسترش دادن زمین نمودیم:
وَأَغْطَشَ لَيْلَهَا وَأَخْرَجَ ضُحَاهَا(نازعات/29) و شبش را تيره و روزش را آشكار گردانيد.
     و الارض بَعْدَ ذَلِكَ دَحَاهَا(نازعات/30) و زمين را بعد از آن گسترش داد.
     أَخْرَجَ مِنْهَا مَاءهَا وَمَرْعَاهَا (نازعات/31) آبش و چراگاهش را از آن بيرون آورد.
    موضوعی که در این آیه مطرح است معنی دحاها می‌باشد؛ دحاها در زبان عربی به معنی بسطها است و طبق انچه که در ادامه همین مقاله خواهید دید، بسط دقیقا به معنی پهن کردن است.
    دَحَا در زبان عربی به معنی بَسَط. (و الدَّحوُ: البَسطُ. يقال "دحا یدحو و يَدحَى" ای بَسَط و وسع )
و البته به بارش باران به دلیل پهن شدن آن بر زمین هم گفته می‌شود:
 و المطر الداحی يَدحى الحَصَى عن وجه الارض.
  دَحَا الشیء: بسطه و وسعه (معجم الوسیط)
دحا: دَحَا الشیء بسطه. (معجم مختار الصحاح)
در قاموس محیط گفته شده که دحا الارض یعنی پهن کردن و کشیدن:  
    دحا الله الارضَ يَدحوها و یدحاها دحواً: بَسَطها... اندح: اتسع ... و ادحَوى: انبَسَط.(قاموس المحیط).
      قاموس محیط معتبرترین کتاب در زمینه شناخت زبان عربی است تا جائی که اعراب به لغتنامه با اقتباس از همین نام قاموس می‌گویند، نویسنده این کتاب فیروز آبادی ایرانی است.
   ابن فارس در مقاییس اللغه می‌گوید که دحاها یعنی آن را گسترش داد و پهن کرد و در ادامه می‌گوید که شتر مرغ هنگام تخم‌گذاری زمین را با پایش صاف و پهن می‌کند، بدین خاطر است که در باب ادحی النعام نیز گفته می‌شود؛ زیرا شتر مرغ لانه ندارد:
   دحو: يدل على بسط و تمهيد. يقال  دحا الله الأرض يدحوها دحوا إذا بسطها  و يقال دحا المطر الحصى عن وجه الارض وهذا لانه اذا كان كذا فقد مهد الارض .... و من الباب ادحی النعام الموضع الذی يفرخ فيه ؛ افعول من دحوت لانه يدحوه برجله، ثم يبيض فيه  و ليس للنعامه عش .
     ابن منظور در لسان العرب هم همین نظر را دارد، او هم معتقد است که به مکان تخم گذاری شتر مرغ در خاک گفته می‌شود، زیرا شتر مرغ زمین را با پایش صاف و پهن می‌کند سپس تخم می‌گذارد و شتر مرغ لانه ندارد.(لسان العرب / ابن منظور / جلد 14 / صفحه 251)
دحا، الدحو: البسط؛ دحا الارض يدحوها دحوا: بسطها.  و الادحی و الادحی  و الادحيه و الادحيه و الادحوه: مبيض النعام فی الرمل، وزنه افعول من ذلک، لان النعامه تدحوه برجلها، ثم تبيض فيه و ليس للنعام عش .  
 قرطبی در تفسیری  (نازعات/30) می‌گوید:
    به معنی گسترش دادن و پهن کردن آن است و اشاره به این دارد که تکوین زمین پس از آسمان بود،  البته الله تعالی فرموده که نخست آنچه را در زمین است خلق نمود و سپس به آسمان پرداخت...(بقره/29)  و عرب می‌گوید: "دحوت الشی ادحوه دحوا" اذا بسطه. هنگامی که آن را گسترش داد. و همچنین به لانه شتر مرغ به دلیل اینکه بر زمین پهن شده نیز گفته می‌شود. (تفسیر قرطبی / تفسیر سوره نازعات / قوله تعالی والارض بعد ذالک دحاها)
   و الارض بعد ذلک دحاها ای  بسطها  و هذا يشير الى كون الارض بعد السماء و قد مضى القول فيه فی اول  البقره عند قوله تعالى "هو الذی خلق لكم ما فی الارض جميعا ثم استوى إلى السماء. و العرب تقول "دحوت الشیء ادحوه دحوا"، إذا بسطته  و يقال لعش النعامه ادحی؛ لانه مبسوط على وجه الارض.
   طبری نیز همین نظر را دارد، او در احادیث مختلفی که آورده می‌گوید که معنی دحاها بسطها است:
  ما يوجب ان تكون الارض خلقت بعد خلق السماوات لان الدحو انما هو البسط فی كلام العرب  و المد يقال منه دحا يدحو دحوا، و دحيت ادحی دحيا....
حدثنا بشر قال ثنا يزيد  قال  ثنا سعيد عن قتاده و الارض بعد ذلک دحاها ای بسطها.
حدثنی محمد بن خلف  قال  ثنا رواد عن ابی حمزه عن السدی دحاها  قال بسطها .
حدثنا ابن بشار قال  ثنا عبد الرحمن  قال  ثنا سفيان   دحاها  بسطها .
و در منابع شیعه: 
    و الأرض بعد ذلک دحاها، بسطها و مهدها للسكنى. (تفسیر قمی / علی ابن ابراهیم قمی / جلد 2 / صفحه 403 - تفسیر الصافی / فیض کاشانی / جلد 5 / صفحه 282 - بحار الانوار / جلد 54 / صفحه 21)

   آنچه که در بالا مطالعه فرمودید حاکی از این بود که دحا در زبان عربی به معنی بسط است، اما معنی بسط را با استناد به مهمترین و معتبرترین منابع زبان عربی و احادیث نیز می‌نویسم تا جائی برای اما و اگر باقی نماند.
 بسط السجادة به معنی پهن کردن فرش (عربی عامه)
انبَسَطَ الشیء على الارض؛ پهن کردن چیزی بر زمین. (مختار الصحاح)
   ابن منظور در لسان العرب می‌گوید که بسط به معنی مبسوط و مانند پهن کردن آرد که مطحون است.(لسان العرب / ابن منظور/ جلد 27 / صفحه 260):
 و بسط بمعنى مبسوطه كالطحن بمعنى المطحون.
در قاموس محیط گفته شده که بسط یعنی مساوی شدن با زمین است:
المنبسطه المستويه من الارض.
    ابن فارس در معجم مقاییس اللغه هم دقیقا به معنی پهن کردن اشاره دارد، او می‌گوید، مرد بارش را می‌برد هنگامی که لباسش را پهن می‌کند و کالایش را در آن می‌گذارد و می‌برد:
حمل الرجل اذا بسط ثوبه فجعل فيه المتاع و حمله.
در صحیح ابن حبان حدیثی است که می‌گوید:
    از انس ابن مالک روایت است: ما با رسول الله (ص) در گرمای زیاد مشغول نمار خواندن بودیم طوری که هیچ کدام از ما قادر نبود پیشانی اش را بر زمین بگذارد، لباسش را پهن کرد و بر آن سجده نمود:
   عن انس ابن مالک: كنا نصلی مع رسول الله صلى الله عليه و سلم فی شده الحر ؛ فاذا لم يستطع احدنا ان يمكن جبهته من الارض؛ بسط ثوبه، فسجد عليه.  (صحیح ابن حبان / جلد 6 / صفحه 118)
حدیث بالا در سنن ابن ماجه قزوینی، جلد 1صفحه 329 نیز آمده است.
و در صحیح مسلم: 
    حدثنا یحی بن یحیی حدثنا بشر بن المفضل عن غالب القطان عن بکر بن عبدالله عن انس بن مالک قال كنا نصلی مع رسول الله صلى الله عليه و سلم فی شده الحر فاذا لم يستطع احدنا ان يمكن جبهته من الارض، بسط ثوبه فسجد عليه. (صحیح مسلم / کتاب المساجد و مواضع الصلاه  (جلد 2 / صفحه 109)
پس فهم محمد از بسط، پهن کردن بوده است.
در منابع شیعه
    حکم کسی که قادر نیست بر زمین سجده کند و یا قولش که آیا مرد می‌تواند بر برف سجده کند؟ گفت "نه"، اگر نتوانست لباسش را پهن کند و بر آن نماز بگذارد:
حكم من لا يقدر ان يسجد على الارض قوله الرجل يصلي على الثلج قال عليه السلام لا، فان لم يقدر على الارض بسط ثوبه و صلى عليه. (جامع الاحادیث الشیعه / آیت الله بروجردی / جلد 5 / صفحه 277) (جالب است که خبری از مهر نیست)
    سالت ابا عبد الله عليه السلام عن الرجل يصلي على الثلج؟  قال "لا، فان لم يقدر على الارض، بسط ثوبه و صلى عليه. (وسائل الشیعه (آل بیت) / حر عاملی / جلد 5 / صفحه 164 - بحار الانوار / جلد 81 / صفحه 101)
این است که قرآن می‌گوید:

وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ بِسَاطًا (نوح/19) و الله زمين را براى شما (مانند) فرش قرار داد. 

و باز قرآن در همین راستا می‌گوید: 

 الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاء بِنَاء وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّكُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ أَندَادًا وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ (بقره / 22) الله همان کسی است كه زمين را براى شما مانند فرش  و آسمان را بنايى  قرار داد و از آسمان آبى پائین فرستاد و از آن ميوه‌ ها براى شما روزی بيرون آورد، پس براى الله همتاهائی قرار ندهيد در حالى كه شما می‌دانید (همتا ندارد). 

  اثیر الدین محمد بن یوسف مشهور به ابی حیان  الاندلسی به دلیل اینکه از سخنان ستاره شناسان اروپائی آگاهی داشت از قول ستاره شناسان مسلمان می‌گوید که آنان به همین آیه برای اینکه زمین پهن است و نه کروی استناد می‌کنند و چنین استدلال می‌نمایند که اگر کروی بود آب در آن مستقر نمی‌شد. (تفسیر بحر المحیط / ابی حیان اندلسی / جلد 1 / صفحه 237) :

  و قد استدل بعض المنجمين بقوله "جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ فِرَاشًا " على ان الارض مبسوطه لا كرويه و بانها لو كانت كرويه ما استقر ماء البحار فيها.  البته در ادامه به نظر می‌رسد که خودش معتقد به کروی بودن زمین بر مبنای فرضیه بطلمیوسی بود بود.
   آنچه که در این حدیث مشخص است این است که در اینجا مبسوطه را در برابر کرویه قرار داده شده؛ بنابراین جای شکی باقی نمی‌ماند که مبسوط یعنی پهن شده.
   شیخ طوسی در تبیان همین نظر را آورده می‌گوید: ابو علی جبانی با استناد به همین آیه بیان می‌نماید که بر خلاف سخنان ستاره شناسان که می‌گویند زمین کروی است، زمین پهن است، کره به هیچ عنوان پهن نیست و عقل هم بدان خط بطلان می‌کشد؛ زیرا اگر کروی بود، آب در آن مستقر نمی‌شد و از جای بالا به پائین سرازیر می‌شد. (التبیان / شیخ طوسی / جلد 1 / صفحه 12):
    و استدل ابو علی الجبائی بهذه الايه على أن الارض بسيطه ليست كره كما يقول المنجمون و البلخي بان قال: جعلها فراشا و الفراش البساط بسط الله تعالى اياها و الكرة لا تكون مبسوطه قال و العقل يدل ايضا على بطلان قولهم لان الارض لايجوز ان تكون كرويه مع كون البحار فيها لان الماء لايستقر الا فيما له جنبان يتساويان لان الماء لايستقر فيه كاستقراره فی الأوانی فلو كانت له ناحيه فی البحر مستعليه على الناحيه الاخرى لصار الماء من الناحيه  المرتفعه الى الناحيه المنخفضه.
   برای دیدن داستان خلقت زمین و آسمان از دید قرآن و آیات مرتبط با آن اینجا را کلیک کنید.